Józef Piłsudski ur. się 5 grudnia 1867 w Zułowie na Litwie. W lipcu 1875 r. rodzina z Piłsudskich zmuszona została opuścić dwór w Zułowie (pożar strawił cały dobytek) i zamieszkała w skromnych warunkach w Wilnie.
Tu w 1877 Józef rozpoczął naukę w I Gimnazjum wileńskim mieszczącym się w gmachu dawnego uniwersytetu. W szkole, razem z innymi uczniami, poddawany był intensywnej rusyfikacji. W 1882 r. wraz z bratem Bronisławem i innymi kolegami założyli kółko samokształceniowe o nazwie Spójnia, zajmujące się sprowadzaniem z Warszawy polskich książek.
We wrześniu 1884 zmarła ciężko chora od lat Maria Piłsudska (matka Józefa). Rok później Józef zdał maturę (najlepsze oceny z historii – czwórka i geografii – piątka, najsłabsze – z języków, z wyjątkiem francuskiego). Jesienią rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Charkowskim. Tam rozpoczął działalność konspiracyjną w niepodległościowych organizacjach studenckich, trafiając m.in. w szerokie kręgi osób kojarzonych z rewolucyjną organizacją rosyjską Narodnaja Wola (uczestniczył w kilku jej spotkaniach). 2 i 3 marca 1886 brał udział w studenckiej demonstracji z okazji 25. rocznicy uwłaszczenia, znajdując się potem wśród ponad 150 zatrzymanych przez policję carską. Po zaliczeniu I roku, próbował przenieść się wiosną 1886 na uniwersytet w Dorpacie, jednak tam odmówiono mu przyjęcia dokumentów z powodu uprzedniej działalności opozycyjnej.
22 marca 1887 Józef Piłsudski został aresztowany pod zarzutem udziału w spisku na życie cara, którego autorami byli członkowie Frakcji Terrorystycznej Narodnej Woli. Piłsudski nieświadomie pomógł zamachowcom, będąc m.in. przewodnikiem po Wilnie jednego z nich, próbującego zdobyć truciznę niezbędną do zabicia cara. Ostatecznie Józefa potraktowano jako świadka w procesie spiskowców i został skazany 1 maja 1887 na pięcioletnie zesłanie w głąb Rosji.
Na początku października 1887, wraz z innymi skazanymi, Piłsudski dotarł do Irkucka, gdzie miał czekać na przewiezienie do docelowego miejsca osiedlenia – Kireńska. 1 listopada w irkuckim więzieniu wybuchł bunt, Piłsudski nie brał w nim bezpośrednio udziału, ale został brutalnie pobity przez żołnierzy. Stracił wówczas dwa przednie zęby. Za rzekomy udział w buncie został skazany na dodatkowe pół roku więzienia. Do Kireńska Piłsudski dotarł 23 grudnia 1887, a przebywał w nim do lipca 1890. Spotkał tam innych zesłańców-Polaków, byłych powstańców styczniowych. Zatrzymał się w domu socjalisty Stanisława Landego, gdzie poznał Leonardę Lewandowską (siostrę żony Landego), swoją pierwszą miłość. W początkach sierpnia 1890 Piłsudskiego przeniesiono do niewielkiej wsi Tunka. W osadzie tej warunki bytowe były znośniejsze niż w Irkucku.
Do Wilna Piłsudski powrócił 1 lipca 1892. Tam wstąpił do ruchu socjalistycznego, będąc początkowo wileńskim korespondentem czasopisma konspiracyjnego Przedświt, pisząc pod pseudonimem Rom. Od lutego 1893, w ramach PPS(Polskiej Partii Socjalistycznej), uczestniczył także w pracach tzw. Litewskiej Sekcji PPS, skupiającej prócz niego jeszcze innych działaczy z Wilna. W tym okresie utrzymywał kontakty z członkami Zagranicznego Związku Socjalistów Polskich.
W 1894 został wybrany na przedstawiciela Sekcji Litewskiej w nowo powstałym Centralnym Komitecie Robotniczym PPS (CKR PPS) i został redaktorem naczelnym Robotnika. Przy pracy nad tym pismem, a także uczestnicząc w obradach Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW), poznał późniejszego prezydenta II RP, Stanisława Wojciechowskiego. Ze względu na aresztowania i wyjazdy działaczy, Piłsudski w tym okresie był jedynym członkiem CKW sprawującym swe obowiązki bez przerwy. W łonie partii zajmował się przede wszystkim pracą przy wydawaniu pisma, ale także zapewnianiem funduszy na dalszą działalność, co wiązało się z szeregiem wyjazdów.
Od maja do sierpnia 1896 Piłsudski przebywał w Londynie, jako przedstawiciel CKR PPS na IV Kongresie II Międzynarodówki Socjalistycznej (obok niego, w reprezentacji Polski pod zaborami zasiadali także Ignacy Daszyński, Ignacy Mościcki, Bolesław Jędrzejowski i Aleksander Dębski). Wraz z nimi zaplanował przegłosowanie wniosku o poparcie przez delegatów walki niepodległościowej Polaków. Rezolucję poparli m.in. Karl Liebknecht i Karl Kautsky, ale przeciwna była Róża Luksemburg. Ostatecznie zmieniono tekst dokumentu na mniej zdecydowany, co wywołało sprzeciw Piłsudskiego.
Po powrocie do kraju skupił się na pracy wydawniczej. M.in. w 1898 wydał wykradzioną przez PPS tajną broszurę autorstwa warszawskiego generała-gubernatora, Aleksandra Imeretyńskiego, którą sam przetłumaczył i dodał do niej komentarze. Był to znaczny sukces, zważywszy, że memoriał zawierał opis metod wykorzystywanych przez służby carskie. Ta akcja PPS była jednym z głównych powodów odwołania Imeretyńskiego przez cara.
W 1899 Piłsudski ożenił się z Marią z Koplewskich Juszkiewiczową, działaczką PPS, nazywaną przez członków partii Piękną Panią. Juszkiewiczowa należała do Kościoła ewangelicko-augsburskiego, toteż w celu zawarcia małżeństwa Piłsudski zmienił wyznanie. Przeszedł na protestantyzm 24 maja w Łomży, a ślub odbył się 15 lipca 1899 w zborze we wsi Paproć Duża.
Małżonkowie przeprowadzili się do Łodzi, gdzie przy ul. Wschodniej 19 m. 4. Piłsudski podający się za prawnika prowadził umieszczoną na I piętrze tajną drukarnię Robotnika. Na początku 1900 r. nasiliły się aresztowania i rewizje w domach osób podejrzewanych o działalność konspiracyjną.
W nocy z 21 na 22 lutego 1900r. , po zdekonspirowaniu wydawnictwa, Piłsudski został razem z żoną aresztowany. Wstępne śledztwo prowadzono w Łodzi, ale 17 kwietnia osadzono go w celi nr 39 X Pawilonu warszawskiej Cytadeli. Tam oczekiwał na proces, podczas którego oskarżono go nie tylko o kolportaż nielegalnej prasy i literatury, ale także o udział w zabójstwie dwóch szpicli. W więzieniu zaczął symulować chorobę psychiczną. Opinię o zaburzeniach psychicznych, objawiających się m.in. wstrętem do osób odzianych w mundury, wystawił mu dyrektor warszawskiego szpitala dla obłąkanych, którego Piłsudski oczarował długą rozmową o pięknie Syberii (dyrektor był z pochodzenia Buriatem). Wówczas przewieziono go w XII 1900r. na dalsze badania do petersburskiego szpitala Mikołaja Cudotwórcy, skąd – korzystając z pomocy polskiego lekarza (działacza PPS) Władysława Mazurkiewicza – udało mu się zbiec 14 maja 1901r. w ucieczce zorganizowanej przez Aleksandra Sulkiewicza. Zapewniło mu to uznanie towarzyszy z PPS. W 1902 r. został wybrany do rozszerzonego składu CKR.
Po krótkim pobycie w Londynie Piłsudski powrócił do kraju i zastał struktury partyjne słabe, a kasę pustą. W krótkim czasie rozpoczął zdecydowane działania, mające na celu naprawę sytuacji i zradykalizowanie działań organizacji. Od 1902 rozpoczęto wydawanie nowego czasopisma pod tytułem Walka.
W lutym 1904, pod wpływem rozwoju sytuacji na Dalekim Wschodzie, zaczął myśleć o zorganizowaniu konspiracyjnych oddziałów bojowych.
W czasie wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905), pragnąc wyzyskać kłopoty carskiego reżimu, działacze PPS nawiązali nieoficjalne kontakty z przedstawicielami innych ugrupowań niepodległościowych, także z Narodową Demokracją. W rozmowach z Romanem Dmowskim pośredniczyli Zygmunt Balicki i Stanisław Grabski. Socjaliści postulowali tworzenie legionów polskich w Japonii, złożonych z Polaków dezerterujących z armii rosyjskiej. Do pomysłu tego działacze ruchu narodowego podchodzili bardzo sceptycznie. PPS próbowała nawiązać kontakty z poselstwami japońskimi w Londynie i Paryżu, proponując dostarczanie im informacji wywiadowczych w zamian za poparcie sprawy niepodległości Polski na przyszłej konferencji pokojowej. To się jednak nie udało i PPS postanowił wysłać do Tokio Piłsudskiego oraz Tytusa Filipowicza.
Przez Londyn, Nowy Jork, San Francisco, Vancouver i Honolulu wysłannicy PPS dotarli do Tokio, stolicy cesarstwa japońskiego. Odwiedzili tam m.in. Sztab Generalny, gdzie pod adresem rządu japońskiego wysunęli propozycje stałego subwencjonowania PPS-owskiej organizacji bojowej, dostarczania broni, wysuwania kwestii polskiej na arenie międzynarodowej i utworzenia legionu polskiego na terenie Japonii. Rząd japoński reprezentował gen. Jun Muratu, który od razu odrzucił koncepcję utworzenia polskich oddziałów zbrojnych. Stanowisko Polaków z punktu widzenia Japończyków nie było jednolite, ponieważ w tym samym czasie w Tokio przebywał Roman Dmowski, który rysował im obraz PPS-u jako grupy marginalnej, zajmując się jedynie sytuacją polskich jeńców z armii rosyjskiej przetrzymywanych w japońskich obozach. Dmowski i Piłsudski spotkali się nawet, ale przebieg ich rozmowy jest nieznany. Następnie lider endecji przedłożył japońskiemu MSZ memoriał, w którym odradzał zaangażowanie się w wojskową współpracę z Polakami. Dmowski dążył do prowadzenia polityki “rozumnie ugodowej”. Z tego powodu Japończycy odrzucili propozycję umowy z PPS. Skończyło się na przekazaniu organizacji 20 tysięcy funtów.
Po powrocie do kraju, na konferencji Centralnego Komitetu Rewolucyjnego (CKR) w Krakowie, Piłsudski opowiedział się za rozpoczęciem radykalnych akcji politycznych i bojowych. Postulował przygotowanie i wzniecenie powstania. Skutkiem takiego działania była demonstracja 13 listopada 1904 na warszawskim Placu Grzybowskim, która przerodziła się w zamieszki uliczne.
Po wybuchu rewolucji 1905 roku Piłsudski organizował bojówki PPS do walki z zaborcą. W końcu został przywódcą nowej Organizacji Bojowej PPS, którą w dużym stopniu uniezależnił od wpływów kierownictwa partii, zdominowanego przez starych działaczy, niechętnych radykalnym poglądom Piłsudskiego. W krótkim czasie liczba bojowców wzrosła do 2 tys. Dokonywali oni zamachów na carskich dygnitarzy, ataków na kasy powiatowe i pociągi przewożące pieniądze, co powodowało, że przez dużą część społeczeństwa byli uważani za zwykłych bandytów. Wpływ na to miała też nastawiona przeciwko PPS propaganda endecji.
W listopadzie 1906 doszło w Wiedniu do rozłamu w PPS. Piłsudski stanął na czele PPS – Frakcji Rewolucyjnej, do której przeszła większość członków Organizacji Bojowej (OB). Wkrótce PPS-FR zaczęła borykać się z problemami finansowymi, z których wyjściem były ekspropriacje (przymusowe pozbawienie własności).
26 września 1908 OB przeprowadziła udaną akcję pod Bezdanami, napadając na wagon pocztowy pociągu przejeżdżającego przez oddaloną 25 km od Wilna stację. Bojowcy zdobyli ponad 200 tys. rubli. Pieniądze posłużyły do spłaty długów organizacji oraz wsparcia uwięzionych i ich rodzin.
Mniej więcej w tym czasie Piłsudski, przeżywający od dłuższego czasu głęboki kryzys małżeński, poznał Aleksandrę Szczerbińską. Z ich nieformalnego związku na świat przyszły dwie córki – Wanda, urodzona w 1918 oraz Jadwiga, która urodziła się w 1920. Nieformalny status związku trwał aż do 1921r., kiedy to 17 sierpnia zmarła pierwsza małżonka Piłsudskiego, co pozwoliło Piłsudskiemu 25 października 1921r. ożenić się z Aleksandrą Szczerbińską.
W ostatnich dniach czerwca 1908 we Lwowie z inicjatywy Piłsudskiego powstał konspiracyjny Związek Walki Czynnej, kierowany przez Kazimierza Sosnkowskiego ZWC powiązany był z PPS–Frakcją Rewolucyjną, ale starał się wychodzić poza podziały partyjne – dołączały do niego inne, przeważnie niewielkie organizacje niepodległościowe, dlatego też w jego szeregach znalazł się m.in. Władysław Sikorski. Regulamin ZWC pozbawiony był partyjnej retoryki – Związek miał być w zamyśle Piłsudskiego zalążkiem późniejszej armii polskiej. W sierpniu 1909 Piłsudski ponownie wszedł w skład wyłonionego na zjeździe w Wiedniu CKR, stając się osobą, której wpływ na poczynania partii był decydujący. Piłsudski w tym czasie był głównym twórcą orientacji antyrosyjskiej, planującej przy pomocy Austro-Węgier doprowadzenie do uzyskania przez Polskę niepodległości (postulaty swe zawarł w Zadaniach praktycznych rewolucji w zaborze rosyjskim z 1901), w przeciwieństwie do Narodowej Demokracji, chcącej najpierw zjednoczyć ziemie polskie wszystkich zaborów pod berłem cara, a następnie dążyć do uniezależnienia się. Z czasem ZWC wiązał swą działalność z organizacjami jawnymi, takimi jak Związek Strzelecki we Lwowie, Towarzystwo “Strzelec” w Krakowie i Polskie Drużyny Strzeleckie.
W 1912 Józef Piłsudski został wybrany na Komendanta Głównego Związku Strzeleckiego i przyjął pseudonim Mieczysław. Szefem jego sztabu został Kazimierz Sosnkowski.
W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej – wymarzonej wielkiej wojny między zaborcami – Piłsudski zaangażował się w organizowanie rozmaitych grup paramilitarnych w Galicji. Na zjeździe zwolenników walki czynnej 25 sierpnia 1912r. w Zakopanem był inicjatorem utworzenia Polskiego Skarbu Wojskowego. 1 grudnia 1912r. w obliczu wybuchu I wojny bałkańskiej Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych mianowała Piłsudskiego naczelnym komendantem sił wojskowych. W 1913r. zorganizował w Stróży, koło Limanowej, kurs szkoły oficerskiej Związku Strzeleckiego. Był tam jednym z wykładowców, publikując także później (pod pseudonimem Z. Mieczysławski) Geografię militarną Królestwa Polskiego, w której analizował rozlokowanie wojsk carskich na ziemiach polskich w perspektywie ewentualnych działań wojennych.
Na początku 1914r. Piłsudski przebywał w Szwajcarii, Francji i Belgii, gdzie wizytował organizowane na obczyźnie oddziały strzeleckie. Wygłosił tam również szereg odczytów na temat powstania styczniowego (w tym samym czasie wyszła w Poznaniu jego praca pt. 22 stycznia 1863) i problemów w tworzeniu polskich sił zbrojnych. Miał również wówczas przewidzieć przebieg nadchodzącej wojny.
28 lipca 1914 wybuchła wojna austriacko-serbska, dająca początek I wojnie światowej.
Już następnego dnia Piłsudski wydał pierwsze rozkazy mobilizacyjne. 31 lipca Marian Januszajtis-Żegota ostatecznie podporządkował jego dowództwu Polskie Drużyny Strzeleckie we Lwowie.
Pod auspicjami Austrii ze Strzelca, Sokoła i Drużyn Bartoszowych powstała I Kompania Kadrowa, uformowana 3 sierpnia 1914r. na krakowskich Błoniach. Liczyła ona sobie 144 żołnierzy, którymi dowodził Tadeusz Kasprzycki. Piłsudski traktował ten oddział jako kuźnię kadr dla przyszłego wojska polskiego. Kompania wymaszerowała 6 sierpnia 1914r. w stronę Miechowa, w Michałowicach obalając rosyjskie słupy graniczne.
12 sierpnia 1914r., po wkroczeniu legionów do Królestwa Kongresowego Piłsudski wydał odezwę, w której ogłaszał się komendantem wojsk polskich, podległych utworzonemu w Warszawie Rządowi Narodowemu. Było to działanie czysto dywersyjne, mające wzniecić wybuch powstania w zaborze rosyjskim (w rzeczywistości rząd taki nigdy nie powstał). Oddziałów Piłsudskiego nie powitano jednak entuzjastycznie – postrzegano je jako grupę osób nieodpowiedzialnych, wichrzycieli i uzurpatorów. Tego też dnia doszło do poważnego kryzysu – rozczarowane władze austriackie zażądały od Piłsudskiego w ciągu 48 godzin rozwiązania oddziałów strzeleckich lub ich włączenia do zwykłych oddziałów. Sam komendant twierdził, że „w łeb sobie strzeli”, jeżeli te zarządzenia wejdą w życie.
W Kielcach ludność w panice zamykała drzwi i okna przed wkraczającymi legionistami. W takiej sytuacji politycy orientacji proaustriackiej (galicyjscy endecy i konserwatyści) powołali 16 sierpnia 1914 w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, któremu od tej pory miały podlegać polskie oddziały. Dodatkowo bardzo niezadowolone z poczynań Piłsudskiego było austriackie dowództwo wojskowe. Zagrożono mu odwołaniem i wcieleniem Polaków w szeregi C. K. armii. W takiej sytuacji podjął rokowania z członkami Naczelnego Komitetu Narodowego – doszło do zawarcia układu, w którym Piłsudski zrezygnował z idei powołania Rządu Narodowego w zamian za pozostawienie dowództwa nad istniejącymi już drużynami strzeleckimi w jego ręku. Ustalono, iż zwierzchność nad przyszłymi Legionami Polskimi będzie miał Komitet, będący lokalną reprezentacją parlamentarną. Przewidziano utworzenie dwóch legionów – w Zachodniej i Wschodniej Galicji, w których dowódcami będą oddelegowani z armii C. K. Polacy w stopniach pułkowników i generałów.
5 września 1914r. utworzył w Kielcach Polską Organizację Narodową, popieraną przez niemieckie władze wojskowe. W październiku 1914r. Piłsudski zainicjował powstanie Polskiej Organizacji Wojskowej, tajnego zrzeszenia działającego we wszystkich zaborach, którego został komendantem głównym.
Po rozbiciu przez Rosjan armii austriackiego generała Dankla nakazano Piłsudskiemu powrót z I Kompanią Kadrową do Galicji. Wkrótce jednak wkroczył ponownie na teren Kongresówki, prowadząc zdecydowane działania zaczepne wobec wojsk rosyjskich, w przeciwieństwie do armii austriackiej, zachowującej się bardzo zachowawczo. Podczas rozwinięcia ofensywy przez wojska carskie, Piłsudski postanowił wykonać manewr wycofania się, niezależnie od rozkazów austriackiego dowództwa, pragnąc dotrzeć do Krakowa. Pod Uliną Małą, oddziały Komendanta wykonały ryzykowny manewr, wyrywając się z okrążenia przez wojska rosyjskie i docierając później do Krakowa (11 listopada). Cztery dni później Piłsudski został mianowany brygadierem, a 22 czerwca 1915 odznaczony został austro-węgierskim Orderem Żelaznej Korony.
W drugiej połowie sierpnia 1915 Piłsudski zjawił się w Warszawie, zajętej już przez wojska niemieckie. Tam dokonał m.in. wizytacji oddziałów POW (pod dowództwem Tadeusza Żulińskiego), doprowadzając w końcu do wcielenia warszawskiego batalionu POW do I Brygady. Zablokował też werbunek do Legionów, prowadząc politykę “licytacji” – domagając się od władz niemieckich i austriackich zgody na uformowanie polskiego rządu i polskiej armii, nieznajdującej się pod obcym dowództwem.
27 lutego 1916 w Karasinie Piłsudski powrócił do wyznania rzymskokatolickiego. Akt wyrzeczenia się protestantyzmu, przygotowany przez kapelana 1 pułku ks. Henryka Ciepichałłę, utrzymywany był w ścisłej tajemnicy. Świadkami tego wydarzenia byli Kazimierz Sosnkowski i Bolesław Wieniawa-Długoszowski.
29 lipca 1916r. brygadier Piłsudski złożył rezygnację z dowództwa, pragnąc wyrazić swój sprzeciw wobec lekceważenia Legionów i nieuznawania ich za wojsko polskie walczące o niepodległość. Odesłano go na urlop, dymisję przyjmując dopiero 26 września. Dymisja Piłsudskiego spowodowała masowe rezygnacje ze służby wojskowej składane przez Polaków. M.in. z tego powodu 5 listopada 1916r. Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry wydały proklamację (tzw. Akt 5 listopada) po raz pierwszy deklarując utworzenie niezależnego państwa polskiego na ziemiach Imperium Rosyjskiego okupowanych przez wojska państw centralnych. Motywem proklamacji była chęć uzyskania milionowej armii polskiej – sojusznika w wojnie Niemiec i Austro-Węgier z Rosją. Akt 5 listopada postawił kwestię niepodległości Polski na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej i zmusił Wielką Brytanię i Francję do wywarcia presji na carską Rosję (traktującą do tej pory kwestię polską jako kwestię wewnątrzrosyjską) w kierunku koncesji na rzecz Polski. W konsekwencji Aktu Piłsudski zaoferował generał-gubernatorowi Hansowi Hartwigowi von Beselerowi – pomysłodawcy proklamacji – swoją pomoc w organizowaniu polskiej armii u boku państw centralnych.
12 grudnia 1916r. Józef Piłsudski przyjechał do Warszawy na Dworzec Wiedeński. W kilka dni później wszedł w skład Tymczasowej Rady Stanu (TRS), gdzie został referentem Komisji Wojskowej (jej pozycję władze niemieckie specjalnie obniżyły, nie była ona nawet departamentem – czyli odpowiednikiem ministerstwa). 16 stycznia 1917r. podporządkował POW TRS-owi. Wobec wcześniej przewidywanego przez Piłsudskiego przechylenia się szali zwycięstwa na stronę Ententy, jak również późniejszego wybuchu w Rosji rewolucji (co praktycznie eliminowało ją na jakiś czas jako wroga), doprowadził on do tzw. kryzysu przysięgowego, zalecając żołnierzom polskim, by nie składali przysięgi na wierność Niemcom. Przedtem – 2 lipca – wystąpił z TRS. Za odmowę złożenia przysięgi ok. 3300 Polaków z Kongresówki internowano, a ok. 3500 żołnierzy z Galicji przeniesiono do armii austro-węgierskiej i wysłano do Włoch. Rozpoczęły się też masowe aresztowania działaczy niepodległościowych – do więzień trafili m.in. Walery Sławek, Wacław Jędrzejewicz i Adam Skwarczyński.
Józef Piłsudski został aresztowany 22 lipca 1917 r. Przewieziono go do więzienia w Gdańsku, skąd przez więzienie w Spandau i twierdzę Wesel trafił do Magdeburga. Po kilku miesiącach dołączył doń Kazimierz Sosnkowski. W czasie osadzenia (7 lutego 1918) urodziła się pierwsza córka Piłsudskiego i Aleksandry Szczerbińskiej – Wanda. Od chwili uwięzienia jego i tak już duża popularność – jako ofiary prześladowań i symbolu walki z okupantem – jeszcze wzrosła. Coraz większe niepowodzenia na froncie zmusiły Niemców do rozważenia kwestii uwolnienia Komendanta. Wysłano do niego hrabiego Harry’ego Kesslera, który pragnął wydobyć od Piłsudskiego oświadczenie, iż nie uczyni niczego wbrew Niemcom. Ten jednak kategorycznie odrzucił ofertę podpisania “lojalki”. Kiedy jednak w Niemczech wybuchła rewolucja listopadowa, w twierdzy zjawili się dwaj oficerowie niemieccy po cywilnemu i przewieźli Komendanta i Sosnkowskiego do Berlina, skąd specjalnym pociągiem skierowano ich do Warszawy.
Najbardziej prawdopodobną przyczyną nagłego zwolnienia Piłsudskiego była obawa niemieckiego Sztabu Generalnego przed połączeniem się rewolucji niemieckiej z bolszewicką, czemu zapobiec mogło powstanie bariery w postaci państwa polskiego. Nastroje w Niemczech zmieniły się wkrótce po stłumieniu rozruchów w Berlinie, Magdeburgu, Hamburgu i innych miastach, ale państwo polskie było już faktem.
